Jeżeli dopiero zaczynasz szukać informacji o adopcji, zapewne masz mgliste wyobrażenie o tym, jak ona przebiega. Panuje powszechne przekonanie, że przysposobienie dziecka z punktu widzenia prawa polega na przyjęciu dziecka do swojej rodziny i traktowaniu jak biologicznego potomka. Tymczasem adopcja ma niejedno oblicze. Chociaż prawa i obowiązki rodziców adopcyjnych wobec dziecka są bardzo zbliżone, to istnieją niuanse, o których powinieneś wiedzieć.
Zacznijmy zatem od początku…
Rodzaje przysposobienia dziecka
Według przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego istnieją trzy rodzaje przysposobienia dziecka: pełne, pełne nierozwiązywalne (całkowite) oraz niepełne.
Przysposobienie pełne
Przysposobienie pełne powoduje, że przysposobione dziecko nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa. Czyli władza rodzicielska rodziców biologicznych zanika, natomiast od teraz będą posiadać ją rodzice adopcyjni.
Przysposobienie pełne ma także skutki w sferze dziedziczenia. Przysposobione dziecko przestaje dziedziczyć po swoich rodzicach biologicznych. Będzie natomiast uprawnione do spadku po rodzicach adopcyjnych. Podobne uprawnienia będą miały jego dzieci.
W ramach przysposobienia pełnego wyróżnia się przysposobienie całkowite.
Przysposobienie całkowite
W przeciwieństwie do przysposobienia pełnego zwykłego jest ono nierozwiązywalne, co znaczy, że jest to bilet w jedną stronę – rodzice, którzy przysposobili dziecko nie mogą się już wycofać z tego rodzaju adopcji. Istnieje możliwość sporządzenia nowego aktu urodzenia dziecka, w którym jako rodzice widnieją nowi rodzice adopcyjni. Starego aktu urodzenia nie ujawniania się.
Przysposobienie niepełne
Jakie są skutki przysposobienia niepełnego?
W przypadku adopcji niepełnej stosunek przysposobienia powstaje pomiędzy rodzicami adopcyjnymi a adoptowanym dzieckiem. Nie powstaje jednak pomiędzy dzieckiem a krewnymi adoptujących. Ma to znaczenie zwłaszcza jeśli chodzi o obowiązek alimentacyjny i kwestie związane z dziedziczeniem. Rodzice naturalni są nadal zobowiązani do alimentacji, ale w pierwszej kolejności obowiązek ten powinien być realizowany przez przysposabiającego.
Przysposobienie niepełne nie powoduje również zerwania wszystkich więzi z rodziną biologiczną. Nowi rodzice nie zastępują rodziców biologicznych w akcie urodzenia dziecka. Na rodzicach biologicznych w dalszym ciągu ciąży również obowiązek alimentacyjny wobec dziecka, chociaż w pierwszej kolejności to rodzice adopcyjni są zobowiązania do zapewnienia dziecku środków utrzymania.
Kto może być rodzicem adopcyjnym?
Po pierwsze: pełna zdolność do czynności prawnych
Zgodnie z przepisami, adopcji może dokonać jedynie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego. Pełną zdolność do czynności będzie posiadała osoba pełnoletnia, która nie została ubezwłasnowolniona.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych nabywa się w chwili ukończenia trzynastu lat lub w sytuacji, gdy pełnoletnia osoba zostaje ubezwłasnowolniona częściowo przez sąd. Posiadanie ograniczonej zdolności do czynności prawnych nie jest wystarczające, by sąd mógł orzec przysposobienie.
Po drugie: odpowiednie kwalifikacje
Oceną kwalifikacji potencjalnych rodziców adopcyjnych zajmuje się ośrodek adopcyjny. W ramach procedury adopcyjnej sporządza się wywiad adopcyjny, diagnozę psychologiczną i na tej podstawie rodziców wstępnie kwalifikuje się do adopcji.
Po trzecie: świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny
O tym jak powinno przebiegać takie szkolenie mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Kodeks mówi też o tym, że pomiędzy przysposobionym a przysposabiającym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku. W Polsce przyjęło się, że jest to nie więcej niż 40 lat.
Czy tylko małżonkowie mogą przysposobić dziecko?
Istnieje coś takiego jak przysposobienie wspólne dziecka. Oznacza to, że dwie osoby mogą przysposobić dziecko jednocześnie i w polskim prawie takimi osobami mogą być tylko małżonkowie. Oznacza to, że jeżeli na adopcję zdecydują się partnerzy życiowi, to tylko jedno z nich może stać się rodzicem adopcyjnym.
Przysposobienie ma także skutki przysposobienia wspólnego wtedy, gdy osoba przysposobiona przez jednego z małżonków zostaje później przysposobiona przez drugiego małżonka.
Również osoba żyjąca samotnie może adoptować dziecko, choć nie jest to łatwe. Pamiętaj, że osoba ubiegająca się o przysposobienie dziecka najpierw musi odbyć odpowiedni kurs. Często już na tym etapie pojawiają się się trudności, bo przy kwalifikacji na kurs preferuje się małżeństwa. Podobnie ośrodki chętniej powierzają dzieci parom.
Nie oznacza to, że przysposobienie dziecka przez singla jest niemożliwe – trzeba natomiast nastawić się na to, że proces przysposobienia dziecka będzie nieco bardziej skomplikowany.
Pamiętaj też, że sąd ocenia sytuacje biorąc pod uwagę dobro dziecka. Być może w danych okolicznościach najlepszym rozwiązaniem dla dziecka będzie adopcja już teraz przez jedną osobę. Niż czekanie na nową rodzinę, która być może nigdy się nie pojawi.
Jakie prawa i obowiązki ma rodzic biologiczny?
Co do zasady, aby adoptować dziecko potrzebna jest zgoda jego rodziców biologicznych, chyba że zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
Jeżeli rodzice dziecka nie wyrażają zgody na jego adopcję, a ich zdolność do czynności prawych jest ograniczona, sąd mimo braku zgody rodziców biologicznych może orzec przysposobienie, jeżeli dojdzie do wniosku że jest to zgodne z dobrem dziecka.
Pamiętaj także o tym, że niepełne przysposobienie dziecka powoduje, że w pewnym zakresie na rodzicach biologicznych w dalszym ciągu ciąży obowiązek alimentacyjny. Obowiązek alimentacyjny rodziców i krewnych biologicznych wygasa w przypadku adopcji pełnej i całkowitej.
Warto wiedzieć również, że władza rodzicielska i kontakty z dzieckiem to dwie niezależne kwestie. Dlatego biologiczni rodzice dziecka w niektórych przypadkach mają prawo do utrzymywania z nim kontaktów, nawet po adopcji. Przede wszystkim kontakty te jednak mają służyć dziecku, więc jeśli takie spotkania mu nie służą, można wystąpić do sądu opiekuńczego o ich zakazanie. Prawa do kontaktów nie mają rodzice, którzy wyrazili blankietową zgodę na adopcję.
Adopcja blankietowa i adopcja ze wskazaniem
Adopcja blankietowa ma miejsce, gdy rodzice przed sądem opiekuńczym wyrażają ogólną zgodę na adopcję bez wskazania osoby przysposabiającego. Zgoda rodziców dziecka może być odwołana przez złożenie oświadczenia przed sądem opiekuńczym, pod warunkiem, że nastąpi to przed wszczęciem sprawy o przysposobienie.
Rodzic może także we wniosku do sądu opiekuńczego wskazać konkretną osobę, która ma adoptować dziecko. Procedura przysposobienia jest wtedy szybsza, ale adopcja ze wskazaniem budzi w Polsce wiele kontrowersji. Jej przeciwnicy twierdzą, że stwarza ona warunki do handlu dziećmi.
Z drugiej jednak strony wskazanie konkretnej osoby do przysposobienia swojego dziecka eliminuje ryzyko, że dziecko spędzi miesiące w ośrodku czekając, aż któraś z rodzin adopcyjnych będzie mogła zabrać je do domu.
Adopcja dziecka – gdzie dopełnić formalności?
W pierwszej kolejności powinniście zwrócić się do ośrodka adopcyjnego, który przeprowadzi odpowiednią procedurę kwalifikacyjną i szkolenie. Jednak o przysposobieniu orzeka sąd opiekuńczy na wniosek przysposabiającego po przeprowadzeniu rozprawy. Jest to zwieńczenie całej wieloletniej procedury.
Proces przysposobienia dziecka może trwać dwa lata i dłużej, dlatego trzeba uzbroić się w cierpliwość.
Adopcja zgodna z dobrem dziecka
Warto wiedzieć, że do przysposobienia dziecka, które skończyło trzynaście lat, potrzebna jest jego zgoda. Zgoda młodszego dziecka formalnie nie jest wymagana, ale sąd opiekuńczy powinien je wysłuchać. W szczególnych wypadkach sąd opiekuńczy nie musi odbierać zgody np. wówczas gdy dziecko uważa się za biologicznego syna lub córkę osób, które mają je adoptować.
Inaczej niż np. w USA w Polsce można adoptować tylko dziecko małoletnie. Wymóg małoletniości musi być spełniony w dniu złożenia wniosku, a nie w momencie orzekania przez sąd opiekuńczy.
Pamiętaj, że dobro dziecka w przypadku przysposobienia jest szczególnie chronione. Dlatego zanim zostanie wydane orzeczenie sądu opiekuńczego o przysposobieniu, sąd może określić okres osobistej styczności, w czasie którego potencjalni rodzice i adoptowane dziecko mają okazję się poznać.
Przysposobienie dziecka swojego małżonka
Przysposobienie pasierba odbywa się na nieco innych zasadach.
Główną różnicą pomiędzy zwykłym przysposobieniem a przysposobieniem dziecka współmałżonka jest kwestia więzi z rodziną biologiczną. W takiej sytuacji nie ustają bowiem prawa i obowiązki dziecka wobec jego krewnych. Ma to zwłaszcza znaczenie dla obowiązku alimentacyjnego.
Na skutek przysposobienia pasierba władza rodzicielska będzie przysługiwać na takich samych zasadach obojgu małżonkom.
Aby przysposobić dziecko żony lub męża potrzebujesz zgody drugiego małżonka. Zgoda biologicznego rodzica nie będzie wymagana jeżeli nie posiada on władzy rodzicielskiej.
Czy przysposobienie można rozwiązać?
Sąd z ważnych powodów na żądanie przysposobionego, przysposabiającego lub prokuratora może rozwiązać przysposobienie pełne i niepełne. Nie można natomiast rozwiązać przysposobienia całkowitego.
