Ograniczenie praw rodzicielskich i pozbawienie władzy rodzicielskiej
Władza rodzicielska towarzyszy dziecku od momentu urodzenia aż do osiągnięcia przez nie pełnoletności. Jego treść jest bardzo szeroka i obejmuje wszelkie aspekty życia dziecka. W pewnych okolicznościach, w szczególności kiedy rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej, jest jednak możliwe ograniczenie praw lub nawet pozbawienie władzy rodzicielskiej. Uczynić to może tylko i wyłącznie sąd na podstawie przepisów, jakie zawiera Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Czym jest władza rodzicielska, jaki jest jej zakres, w jakich warunkach może nastąpić ograniczenie zawieszenie lub pozbawienie praw rodzicielskich, dowiesz się z niniejszego artykułu.
Władza rodzicielska
Władza rodzicielska obejmuje prawo rodziców do wychowania dziecka, w sposób uwzględniający interes społeczny oraz zarząd majątkiem dziecka. Składają się na nią również liczne obowiązki, zaś sama władza rodzicielska przysługuje co do zasady obojgu rodzicom.
Co to jest władza rodzicielska, komu ona przysługuje oraz do kiedy trwa opisałem w innym artykule – zapraszam do jego przeczytania.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej, jej zawieszenie oraz pozbawienie praw rodzicielskich
Czy możliwe jest ograniczenie praw rodzicielskich lub pozbawienie praw rodzicielskich?
Ograniczenie praw rodzicielskich, a nawet zawieszenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej co do zasady jest dopuszczalne przede wszystkim w sytuacji, w której, z jakichś względów, zagrożone jest dobro dziecka. Tego rodzaju uszczuplenie praw rodziców ma na celu zabezpieczenie interesów małoletniego, tak aby nie stała mu się krzywda.
Klienci mojej Kancelarii często pytają: czy można pozbawić matkę praw rodzicielskich?
Odpowiedź brzmi, że oczywiście tak. Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest dopuszczalne w stosunku do każdego rodzica. Możliwe jest zarówno ograniczenie praw rodzicielskich ojcu, jak i matce dziecka.
Kto pozbawia władzy rodzicielskiej?
Decyzję dotyczącą ograniczenia władzy rodzicielskiej może podjąć tylko i wyłącznie właściwy sąd.
Jaki sąd jest właściwy w sprawach o ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich?
Sądem właściwym do orzekania w sprawach o wykonywanie władzy rodzicielskiej, w tym o ograniczenie władzy rodzicielskiej, zawieszenie władzy rodzicielskiej lub pozbawienie praw rodzicielskich jest co do zasady sąd opiekuńczy. Wniosek w tej sprawie należy złożyć do wydziału rodzinnego i nieletnich sądu rejonowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. W przypadku, gdyby takiego miejsca nie udało się ustalić, właściwy będzie sąd miejsca pobytu dziecka, natomiast gdy i tej przesłanki nie będzie, właściwym w sprawie jest Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy.
Wyjątkiem jest orzekanie o władzy rodzicielskiej w postępowaniu rozwodowym. W takim wypadku odpowiednim sądem jest ten, który je prowadzi, a więc sąd okręgowy.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej lub pozbawienie praw rodzicielskich – w jakim postępowaniu?
Jak wygląda ograniczenie władzy rodzicielskiej?
Ograniczenie wykonywania władzy rodzicielskiej, w tym ograniczenie praw rodzicielskich, zawieszenie władzy rodzicielskiej lub odebranie władzy rodzicielskiej jest możliwe w odrębnym postępowaniu nieprocesowym, prowadzonym właśnie w tym przedmiocie i zakończonym wydaniem przez sąd postanowienia po uprzednim przeprowadzeniu rozprawy. Może ono także być orzeczone w wyroku orzekającym rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa.
Na jakiej podstawie następuje wszczęcie postępowania o ograniczenie władzy rodzicielskiej, lub pozbawienie praw rodzicielskich?
Klienci często zadają mi pytania: Jak pozbawić praw rodzicielskich? Jak odebrać matce prawa rodzicielskie? Kto może złożyć wniosek o zawieszenie władzy rodzicielskiej?
Postępowanie w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej, w tym ograniczenie władzy rodzicielskiej, zawieszenie praw rodzicielskich lub pozbawienie praw rodzicielskich może zostać wszczęte na skutek:
- złożenia wniosku przez jednego z rodziców,
- wystąpienia z wnioskiem przez osobę trzecią, przy czym może to być każdy, kto posiada odpowiednią wiedzę na temat okoliczności uzasadniających przypuszczenie, iż dziecku dzieje się krzywda przez nienależycie sprawowaną władzę rodzicielską. W tej roli na ogół występują placówki oświatowe, takie jak żłobki, przedszkola czy szkoły, policja, prokurator, opieka społeczna, organy samorządu oraz administracji rządowej oraz organizacje i placówki sprawujące opiekę nad dzieckiem,
- wszczęcia przez sąd postępowania z urzędu, jeśli poweźmie on wiedzę o tym, iż istnieją podstawy do takiego kroku.
Co powinien zawierać wniosek o ograniczenie lub pozbawienie władzy nad dziećmi?
Jak napisać wniosek o pozbawienie praw rodzicielskich?
Wniosek o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodziców nad dziećmi powinien zawierać wskazanie daty i miejscowości, oznaczenie Sądu, podanie danych osobowych, w tym numerów PESEL i adresów wnioskodawcy i uczestników postępowania, a więc rodziców i dziecka, opis żądania ograniczenia lub pozbawienia takiej władzy, szczegółowe uzasadnienie, podpis oraz konieczne załączniki, w tym akty urodzenia małoletnich dzieci, dowód uiszczenia opłaty sądowej oraz dowody na poparcie swoich twierdzeń, w tym zeznania świadków ze wskazaniem ich personaliów.
Jaki jest koszt wniosku?
Ile kosztuje złożenie wniosku o pozbawienie praw rodzicielskich?
Na koszt wniosku składa się jedynie stała opłata sądowa.
Opłata sądowa od wniosku o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej wynosi 100 zł. Taka sama jest opłata stała od wniosku o zmianę wyroku orzekającego rozwód lub separację w części dotyczącej władzy rodziców nad dziećmi.
Ograniczenie praw rodzicielskich
Jakie mogą być przyczyny ograniczenia praw rodzicielskich?
Wiele osób zastanawia się: z jakich powodów można ograniczyć prawa rodzicielskie czy kiedy można ograniczyć prawa ojcu?
Jak wspomniałem powyżej, ograniczenie praw rodzicielskich, może nastąpić w dwóch sytuacjach:
- rozłączenia rodziców, jeżeli przemawia za tym dobro dziecka,
- jeżeli dobro dziecka jest zagrożone.
Rozłączenie rodziców
W sytuacji w której rodzice dziecka żyją w rozłączeniu z powodu rozwiązania lub unieważnienia ich związku małżeńskiego lub też pozostawania w formalnej lub faktycznej separacji, wówczas sąd może orzec o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej względem dziecka.
Jeżeli rodzice przedstawili zgodne z dobrem dziecka zawarte w formie pisemnej porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, zwane rodzicielskim planem wychowawczym, wówczas sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom.
W przypadku, gdy takie porozumienie nie zostanie zawarte, sąd podejmuje rozstrzygnięcie o sposobie wspólnego sprawowania władzy rodzicielskiej oraz utrzymywania kontaktów z dzieckiem, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców.
Jeżeli jednak dobro dziecka za tym przemawia, sąd może powierzyć sprawowanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, zarządzając jednocześnie ograniczenie władzy rodzicielskiej drugiego z nich jedynie do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.
Czym kieruje się sąd dokonując ograniczenia władzy rodzicielskiej?
W sprawach o ograniczenie praw rodzicielskich, sąd ma na względzie przede wszystkim dobro dziecka. Uwzględnia przy tym stopień dojrzałości małoletniego oraz indywidualny charakter i uwarunkowania danej sprawy.
W szczególności, musi wziąć pod uwagę, że chociaż dziecko do prawidłowego rozwoju potrzebuje kontaktu z obojgiem rodziców, to jednakże w pierwszym okresie życia ważniejsze są kontakty z matką, a w latach późniejszych, zwłaszcza, gdy jest to chłopiec – niezbędne są również kontakty z ojcem.
Dlatego też, we wczesnych latach życia małoletniego, sądy znacznie częściej są skłonne ograniczyć prawa rodzicielskie ojcu, podczas gdy ich pełnię otrzymuje matka dziecka. Później ograniczenie władzy rodzicielskiej ojcu jest już rzadsze.
Co oznacza ograniczenie praw rodzicielskich?
Ograniczenie praw rodzicielskich może przybrać różną postać. Sąd może zadecydować, że drugi rodzic, co do którego orzeczono ograniczenie władzy rodzicielskiej może współdecydować jedynie w istotnych sprawach dotyczących dziecka, takich jak kształt jego edukacji, sposób leczenia albo zgoda na wyjazd za granicę. Rodzicowi w stosunku do którego nastąpiło ograniczenie władzy rodzicielskiej, cały czas przysługuje prawo wglądu do dokumentacji medycznej, uczestniczenie w w wychowaniu dziecka oraz utrzymywanie z nim kontaktów.
Rodzic, któremu przysługuje nieograniczona władza rodzicielska, jest uprawniony do wykonywania pieczy codziennej nad dzieckiem oraz podejmowania wszystkich bieżących decyzji, które go dotyczą. Jego adres jest jednocześnie wyznacznikiem miejsca zamieszkania dziecka.
Zagrożenie dobra dziecka
Zagrożenie dobra dziecka może być spowodowane przez zachowanie rodzica, które naraża je na szwank, poprzez na przykład nadużywanie alkoholu, zaniedbania w procesie wychowania dziecka lub niedopilnowanie realizacji przez małoletniego obowiązku szkolnego. Może też to przybrać formę zagrażającą bezpieczeństwu lub zdrowiu dziecka. Wszystko to może spowodować zawinione ograniczenie praw rodzicielskich. Z kolei niezawinione ograniczenie władzy rodzicielskiej może wystąpić, gdy na przykład rodzice, którym władza rodzicielska przysługuje na równi, nie mogą dojść do porozumienia w kwestii wychowania swojego potomka lub odpowiedniego podzielenia się władzą rodzicielską.
W takiej sytuacji bowiem, sąd może nałożyć na rodziców określone ograniczenia lub obowiązki względem dziecka.
Przede wszystkim, sąd może ograniczyć władzę rodzicielską oraz:
- zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, a w szczególności:
* do pracy z asystentem rodziny,
* realizowania innych form pracy z rodziną,
* skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego,
* skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania decyzji sądu,
- określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom,
- poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego,
- skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi.
Najdalej idącą decyzją sądu w zakresie ograniczenia władzy rodzicielskiej jest zarządzenie:
- umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej
- powierzenia tymczasowego pełnienia funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub innej osobie,
- umieszczenia małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.
Sąd może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego specjalnie ustanowionemu w tym celu kuratorowi.
Należy pamiętać, że kodeks rodzinny określa jedynie niektóre sposoby ograniczenia praw rodzicielskich, toteż jeżeli sąd orzekający w sprawie dojdzie do przekonania, że inne metody w danej sprawie sprawdzą się lepiej, to może je zastosować, powodując w zakresie władzy rodzicielskiej jej ograniczenie w inny sposób.
Pamiętaj, że władza rodzicielska może zostać ograniczona tylko jednemu z rodziców lub dotyczyć obojga rodziców, w zależności od okoliczności danej sprawy.
Musisz też wiedzieć, że ograniczenie władzy rodzicielskiej nie ma charakteru trwałego – jeśli przesłanki, na podstawie których zostały one orzeczone, przeminą, możliwe jest odzyskanie pełni praw rodzicielskich.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej
Pozbawienie rodziców władzy nad dzieckiem jest najdalej idącą ingerencją sądu w ich prawa.
Przesłanki pozbawienia rodziców władzy nad dzieckiem
Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyróżnia cztery przesłanki pozbawienia rodziców władzy nad dzieckiem, a mianowicie:
- trwała przeszkoda w jej wykonywaniu,
- nadużywanie tej władzy,
- rażące zaniedbywanie obowiązków przez rodziców,
- jeżeli nie ustały przyczyny umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej z powodu zagrożenia dobra dziecka, a rodzice pomimo udzielonej pomocy, w szczególności trwale nie interesują się dzieckiem.
Musisz pamiętać, że odebranie praw rodzicielskich może dotyczyć tylko jednego lub też obojga rodziców.
Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy
Z praktyki orzeczniczej wynika, że z powodu trwałej przeszkody odebranie władzy nad dzieckiem jest zasadne, jeśli zachodzi taki układ stosunków, który wyłącza sprawowanie przez rodziców władzy nad dzieckiem na stałe lub przynajmniej przez długi czas. Okoliczności takie mogą być zawinione, jak i niezawinione przez rodziców. Może to być na przykład długoletnie pozbawienie rodzica wolności, długotrwała i ciężka choroba czy pobyt w szpitalu, jak również zaginięcie rodzica lub wyjazd na stałe za granicę.
Nadużywanie władzy rodzicielskiej
Tego rodzaju działanie rodziców ma zawsze postać zawinioną.
Rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej, kiedy dopuszczają się czynów karalnych wobec dziecka, takich jak stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej, wykorzystywanie seksualne dziecka, alkoholizm, zmuszanie dziecka do pracy, która wykracza ponad jego siły i możliwości, wykorzystywanie dziecka do żebractwa lub czynów nierządnych, jak na przykład prostytucji. Może to również przybrać postać wychowywania dziecka we wrogości wobec drugiego rodzica czy też takiego postępowania, które wywiera destrukcyjny wpływ na proces wychowania i rozwoju psychicznego dziecka, jak na przykład częste wszczynanie awantur po alkoholu czy naruszanie jego godności poprzez obrzucanie obelgami.
Rażące zaniedbywanie obowiązków przez rodziców
Rażące zaniedbywanie obowiązków przez rodziców względem dziecka przejawia się przez brak dbałości o zapewnienie dziecku prawidłowych warunków rozwoju i zaspokojenie jego usprawiedliwionych potrzeb.
Do katalogu takich czynów należy nadużywanie alkoholu, destrukcyjnie wpływające na wykonywanie obowiązków wobec małoletniego, niełożenie na utrzymanie swojego dziecka, a więc niepłacenie alimentów, rozwiązły tryb życia, działalność przestępcza, wychowywanie dziecka w sposób nieprawidłowy, w tym zaniedbania w wypełnianiu przez małoletniego obowiązku szkolnego, głodzenie czy też nawet porzucenie dziecka.
Trwały brak zainteresowania rodziców dzieckiem i nie ustanie przyczyn umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej z powodu zagrożenia dobra dziecka
W sytuacji w której rodzice, pomimo zarządzenia przez sąd tymczasowego umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej, nie podejmują działań mających naprawić sytuację, poprzez na przykład wzięcie udziału w terapii odwykowej czy nawiązanie prawidłowego kontaktu z dzieckiem, sąd może orzec pozbawienie władzy rodzicielskiej, przyjmując, iż przestali oni trwale interesować się małoletnim.
Jakie są skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej?
Brak praw rodzicielskich uniemożliwia współdecydowanie o losach dziecka oraz zarządzanie jego majątkiem czy występowanie w jego imieniu. Pozbawienie praw rodzicielskich oznacza, że rodzic nie ma prawa do decydowania między innymi o miejscu pobytu dziecka, leczeniu i dostępie do dokumentacji medycznej, edukacji, wychowaniu, kształtowaniu światopoglądu dziecka oraz decydowaniu o wyjazdach dziecka za granicę.
Zawieszenie władzy rodziców nad dzieckiem
Co to jest zawieszenie władzy rodzicielskiej?
Zawieszenie władzy rodziców nad dzieckiem może nastąpić z przyczyn analogicznych do pozbawienia praw rodzicielskich, jednakże w tym wypadku, przeszkoda w jej wykonywaniu nie ma charakteru trwałego, a jedynie przemijający.
Ograniczenie lub pozbawienie władzy nad dziećmi a alimenty
Pozbawienie władzy rodziców nad dziećmi lub jej ograniczenie w żaden sposób nie wpływa na obowiązek alimentacyjny, ponieważ rodzice wobec których zostały zastosowane takie środki, nadal są obciążeni powinnością łożenia na utrzymanie swoich dzieci.
Ograniczenie lub pozbawienie władzy nad dziećmi a spadek
Pozbawienie władzy rodziców nad dziećmi lub jej ograniczenie nie ma również żadnego znaczenia dla dziedziczenia i jego porządku. Dzieje się tak dlatego, że nie doprowadza ono do likwidacji więzów cywilnych między rodzicami i dziećmi. Tak więc w takiej sytuacji, następuje zarówno dziedziczenie dzieci po rodzicach, którym ograniczono władzę rodzicielską, a nawet jej pozbawiono, jak i dziedziczenie rodziców po dziecku, jeśli umrze ono przed nimi.
Czy władzę rodzicielską można przywrócić?
W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodziców nad dzieckiem, w tym z powodu trwałej przeszkody w jej sprawowaniu, sąd może ją przywrócić, choć oczywiście nie ma takiego obowiązku.
W sytuacji, w której doszło do ograniczenia lub zawieszenia takiej władzy, sąd dokonuje ich uchylenia, jeżeli przyczyna uzasadniająca dokonane uszczuplenie w wykonywaniu władzy rodzicielskiej odpadnie, a więc przestanie istnieć. Tego rodzaju orzeczenie jest dla sądu obligatoryjne, a więc ma on obowiązek jego wydania.
Aby władza rodzicielska została przywrócona, należy wystąpić do sądu z odpowiednim wnioskiem, w którym należy uprawdopodobnić ustanie przyczynę, która była podstawą do dokonania jej uszczuplenia.
Postępowanie takie może również zostać wszczęte z urzędu.
