Sąd rozpatrując sprawę o orzeczenie rozwodu lub separacji, musi jednocześnie unormować szereg spraw pod względem prawnym. Jedną z najważniejszych kwestii jest uregulowanie zasad kontaktów rodziców z dziećmi. W tym zakresie możliwe są różne rozwiązania, jeżeli jednak dzieci związane są emocjonalnie równie mocno z każdym z rodziców, którzy mieszkają oddzielnie, jednak ich bezpośrednie porozumiewanie się jest możliwe, warto rozważyć objęcie ich opieką naprzemienną.
Czym jest opieka naprzemienna, jakie są jej zasady i w jaki sposób ją ustanowić w wyroku rozwodowym, opisuje niniejszy artykuł.
Co to jest opieka naprzemienna?
Co to jest opieka naprzemienna nad dzieckiem? O opiece naprzemiennej możemy mówić wówczas, gdy oboje rodzice, którym przysługuje pełnia władzy rodzicielskiej, sprawują w porównywalnych i powtarzających się okresach czasu opiekę nad dzieckiem na przemian. W takiej sytuacji, dziecko przebywa przykładowo na zmianę po 1 tygodniu, czy też przez 2 tygodnie u każdego z nich.
Czym jest piecza nad dzieckiem?
Z pojęciem opieki naprzemiennej, ściśle związane jest sprawowanie pieczy nad dzieckiem, stanowiąc jej zasadniczy cel.
Treścią sprawowania pieczy nad dzieckiem, jest dbanie przez rodziców, którzy mają prawo do władzy rodzicielskiej o fizyczny i duchowy rozwój dziecka. Polega ona zatem w szczególności na dbaniu i dostarczaniu dziecku środków niezbędnych do jego egzystencji, zaspokajaniu jego potrzeb kulturalnych i związanych z odpoczynkiem oraz zabawą, zapewnieniu mu ochrony przed zagrożeniami, przejawianiu troski o jego rozwój umysłowy i zdrowie, a także wychowywaniu, z poszanowaniem jego godności i praw, do momentu aż osiągnie pełnoletność w taki sposób, aby mogło rozpocząć samodzielne życie i podjąć pracę. Musisz wiedzieć, że zakres pieczy obejmuje zarówno osobę, jak i majątek dziecka, który powinien zostać zachowany w stanie nieuszczuplonym, aż do jego usamodzielnienia się.
Jaka jest podstawa prawna opieki naprzemiennej?
Podkreślić trzeba, że Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie reguluje bezpośrednio samej opieki naprzemiennej. Zawiera on jednak unormowania, wskazujące na sposób jej ustanowienia.
Jakie są przesłanki opieki naprzemiennej?
Kiedy jest możliwa opieka naprzemienna?
Wtedy, kiedy zostaną spełnione pozytywne przesłanki do jej orzeczenia przez sąd i kiedy jest to uzasadnione dobrem dziecka.
Przesłanki sprawowania opieki naprzemiennej wynikają z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Do ustanowienia opieki naprzemiennej konieczne jest:
- sprawowanie przez oboje rodziców pełni władzy rodzicielskiej,
- wzajemne współdziałanie rodziców oraz zawarcie przez nich pisemnego porozumienia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem po rozwodzie,
- przemawianie za takim rozwiązaniem dobra dziecka.
Na pytanie: jakie są szanse na opiekę naprzemienną, odpowiadam, że tylko łączne i jednoczesne zaistnienie wszystkich tych elementów, umożliwia sądowi ustanowienie opieki naprzemiennej.
Przesłanka sprawowania przez oboje rodziców pełni władzy rodzicielskiej
Odpowiedź na pytanie: kto ma prawo do opieki nad dzieckiem przed rozwodem, brzmi – co do zasady, pełną władzą rodzicielską dysponują oboje rodzice dziecka.
Komu przysługuje prawo do opieki nad dzieckiem po rozwodzie?
Sąd w wyroku rozwodowym ma obowiązek rozstrzygnąć o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków.
Co do władzy rodzicielskiej, sąd może:
- pozbawić władzy rodzicielskiej jednego z rodziców lub oboje.
- ograniczyć władzę rodzicielską jednego z rodziców lub oboje,
- przyznać pełnię władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom.
Sprawowanie władzy rodzicielskiej
Pozbawienie władzy rodzicielskiej oznacza, że rodzic nie ma prawa do decydowania o żadnych sprawach dziecka. Sąd może także pozbawić oboje rodziców opieki i władzy rodzicielskiej i umieścić dziecko w rodzinie zastępczej.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej polega na tym, iż pewne decyzje dotyczące dziecka i jego majątku nie mogą być podejmowane przez rodzica bez uprzedniej zgody sądu.
Powierzenie władzy rodzicielskiej obydwu rodzicom ma to znaczenie, że każde z nich jest w pełni i na równi uprawnione do decydowania o sprawach wspólnego dziecka.
Musisz wiedzieć, że sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego z nich, jedynie do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.
Sąd orzekając co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej musi mieć na względzie dobro dziecka. Oznacza to, że ograniczając władzę rodzicielską drugiego małżonka bądź podejmując decyzję co do pozbawienia władzy rodzicielskiej jednego z nich, sąd nie może spowodować krzywdy małoletniego dziecka, poprzez np. wywarcie negatywnego wpływu na jego stan psychofizyczny i rozwój umysłowy.
Władza rodzicielska a opieka naprzemienna
Aby mogło nastąpić naprzemienne sprawowanie opieki nad dzieckiem, obydwoje rodzice muszą dysponować pełną władzą rodzicielską. Sąd nie przyzna opieki naprzemiennej jeżeli na przykład powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego z nich.
Przesłanka współdziałania rodziców
Warunkiem, aby nastąpiło sprawowanie opieki naprzemiennej przez rodziców jest ich w pełni zgodne i wzajemne współdziałanie w sprawowaniu władzy rodzicielskiej względem osoby dziecka. Sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej musi być sprawowanie opieki nad dzieckiem w sposób harmonijny i bezkonfliktowy, jak również wspólne decydowanie przez obojga rodziców o istotnych sprawach dziecka.
Przesłanka zawarcia przez rodziców pisemnego porozumienia
Kolejnym warunkiem ustanowienia przez sąd naprzemiennej opieki nad małoletnim jest uprzednie zawarcie przez nich pisemnego porozumienia o sposobie sprawowania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Jest to tak zwany rodzicielski plan wychowawczy.
Jego przedmiotem jest ustalenie przez strony zasad, według których będzie się odbywało sprawowanie opieki nad dzieckiem i ustalenie kontaktów z małoletnim. Musisz pamiętać, że nie może on sprzeciwiać się dobru dziecka.
Przedstawiane jest ono sądowi, który uwzględnia je w wydanym wyroku, pod warunkiem, że jest ono zgodne z dobrem dziecka.
Musisz pamiętać, że jeżeli rodzice nie dojdą do takiego porozumienia, wówczas sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez obydwu rodziców, rozstrzygnie samodzielnie o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie.
O tym czym jest porozumienie wychowawcze oraz jak je przygotować pisałem już w innym artykule – zachęcam gorąco do jego przeczytania.
Przesłanka dobra dziecka
Gdy sąd w postępowaniu rozwodowym ustala opiekę naprzemienną, w pierwszym rzędzie kieruje się dobrem dziecka, przez co należy rozumieć uwzględnienie jego interesu oraz potrzeb.
Składają się na nie aktualnie występujące więzi emocjonalne z każdym z rodziców, konieczność zapewnienia mu odpowiedniego poziomu rozwoju intelektualnego oraz emocjonalnego, jak też realizacji jego potrzeb materialnych etc.
Podstawą do określenia więzi emocjonalnych pomiędzy dzieckiem a rodzicami jest często opinia, jaką sąd uzyskuje od Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego.
Pamiętaj, że dobro dziecka ma zawsze pierwszeństwo przed interesem rodziców.
Miejsce pobytu dziecka a opieka naprzemienna
Miejsce zamieszkania dziecka
Co do zasady sąd w wyroku rozwodowym, musi ustalić, gdzie znajduje się miejsce zamieszkania dziecka oraz z którym rodzicem stale dziecko przebywa.
Musisz pamiętać, że dziecko może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania, przy czym zasadą jest, że jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom, a mieszkają oni osobno, wówczas miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z nich, u którego dziecko stale przebywa. W przypadku małych dzieci, na ogół sąd wskazuje, że miejscem pobytu dziecka jest adres zamieszkania matki.
Miejsce pobytu dziecka
Z kolei miejsce pobytu dziecka może znajdować się u obojga rodziców i z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku, gdy opieka nad dzieckiem sprawowana jest naprzemiennie. Gdy bowiem sąd ustala opiekę naprzemienną, wówczas dziecko na zmianę, w równych odstępach czasu, przebywa z obojgiem rodziców, sprawujących pełną władzę rodzicielską.
Wydając orzeczenie o opiece naprzemiennej, sąd nie ma obowiązku określania miejsca zamieszkania dziecka, nie musi też wskazywać miejsca pobytu dziecka.
Z kolei, w wyroku orzekającym rozwód i opiekę naprzemienną, sąd może wskazać jedno miejsce zamieszkania małoletniego i dwa miejsca jego pobytu, oczywiście różniące się co do czasu.
Pamiętać trzeba, że zgodnie z ustalonym orzecznictwem, dla zaistnienia opieki naprzemiennej nie ma znaczenia określenie przez sąd miejsca zamieszkania przy jednym z rodziców.
Ważne jest, że rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.
Na pytania: od jakiego wieku opieka naprzemienna i jak podzielić opiekę nad małym dzieckiem, odpowiadam, że tutaj duże znaczenie ma stopień dojrzałości dziecka. Jak wspomniałem powyżej, małe dzieci powinny raczej częściej przebywać z matką, potem raczej nie ma przeszkód, aby małoletni przebywał również u ojca dziecka.
W jaki sposób uzyskać opiekę nad dzieckiem sprawowaną na przemian?
Klienci zastanawiają się: Jak uzyskać opiekę naprzemienną?
Jak wspomniałem wcześniej, aby sąd orzekł ustanowienie opieki naprzemiennej, konieczne jest łączne i jednoczesne spełnienie jej przesłanek, a ponadto zgodne złożenie wniosku w tym przedmiocie przez obydwoje rodziców. Jakiekolwiek rozdźwięki pomiędzy nimi w tym zakresie i brak jego wspólnego popierania przez cały czas trwania postępowania sądowego, spowodują, że sąd odmówi w zakresie ustalenia kontaktów z dzieckiem ustanowienia opieki naprzemiennej.
Jakie są prawa rodziców przy opiece naprzemiennej?
Na pytanie: jakie są prawa rodziców przy opiece naprzemiennej?, odpowiedzieć można krótko: przede wszystkim równe.
Zarówno ojciec dziecka, jak i jego matka, mają prawo do kontaktów z dzieckiem w takim samym stopniu i na takich samych zasadach. Opieka nad dzieckiem sprawowana jest w porównywalnych i powtarzających się okresach czasu.
Jak wygląda podział opieki nad dzieckiem?
Każdy z rodziców ma prawo wiedzieć, gdzie i z kim dziecko przebywa, jaki jest jego stan zdrowia, jak się rozwija zarówno emocjonalnie, jak i fizycznie, a także jakie czyni postępy w rozwoju oraz o wszelkich bieżących, codziennych sprawach z jego życia. Decyzje w ważnych sprawach dziecka muszą być podejmowane wspólnie, zaś w celu sprawowania opieki we właściwy sposób rodzice muszą podjąć daleko idącą współpracę.
Oczywiście, istnieje także szereg określonych obowiązków, jakie wobec dziecka muszą spełniać rodzice sprawujący nad nim opiekę na przemian, w szczególności w zakresie sprawowania odpowiedniej pieczy, o czy była mowa na początku artykułu.
Na czym polegają kontakty z dzieckiem?
Co ciekawe, Kodeks rodzinny i opiekuńczy dość precyzyjnie określa, co należy rozumieć pod pojęciem „kontakty z dzieckiem”. Zgodnie z nim, obejmują one w szczególności przebywanie z dzieckiem, w tym odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, jak również bezpośrednie porozumiewanie się z nim, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej, a więc takich jak np. telefon czy Internet.
Opieka naprzemienna nad dzieckiem – czy dziecko ma coś do powiedzenia?
Co do zasady, opinia dziecka w kwestii opieki naprzemiennej, ma znaczenie drugorzędne. Jednakże nie oznacza to, że nie ma ono nic do powiedzenia.
Musisz bowiem wiedzieć, że sąd w sprawach dotyczących osoby małoletniego, w tym ustalenia kontaktów z dzieckiem, może zarządzić wysłuchanie jego opinii w tej sprawie.
Warunkiem jest jednak, aby pozwalał na to jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka.
Wysłuchanie takie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych.
Sąd bierze pod uwagę zdanie małoletniego i jego rozsądne życzenia stosownie do okoliczności sprawy oraz stopnia dojrzałości dziecka, zaawansowania jego rozwoju umysłowego oraz stanu zdrowia.
Nie jest oczywiście dopuszczalne zmuszanie dziecka siłą przez rodziców do akceptacji czy też negowania potrzeby opieki naprzemiennej.
Opieka nad dzieckiem a świadczenie wychowawcze
Świadczenie wychowawcze, zwane potocznie „500 plus” ma na celu częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych.
Przysługuje ono matce lub ojcu, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu jednego z nich. Jeżeli dziecko, na podstawie orzeczenia sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców, świadczenie wychowawcze ustalane jest odrębnie dla każdego z nich. W taki wypadku, każdy z rodziców ma prawo do połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego.
Musisz wiedzieć, że w praktyce sądowej wykształcił się pogląd, iż byli współmałżonkowie mogą dowolnie modyfikować opisane powyżej zasady przyznawania tego świadczenia, a organy administracji, które je wypłacają, mają obowiązek je respektować. To znaczy, że mogą oni się umówić przed sądem, że całe świadczenie wychowawcze będzie otrzymywała np. matka dziecka.
Opieka naprzemienna a alimenty
Moi klienci często zadają pytanie: czy przy opiece naprzemiennej są alimenty?
Musisz wiedzieć, że w wyroku orzekającym rozwód sąd zobowiązany jest rozstrzygnąć o tym, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania wspólnego dziecka. Co do zasady, obowiązek rodziców ponoszenia ciężarów związanych z utrzymaniem i wychowaniem potomstwa jest niezależny od tego, gdzie ono się znajduje.
Skoro opieka nad dzieckiem jest sprawowana przez oboje rodziców po połowie, a tak jest w przypadku opieki naprzemiennej, powinni oni ponosić koszty utrzymania dziecka po połowie.
I tak też na ogół orzeka sąd, decydując o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem w postaci opieki naprzemiennej. Nie określa on przy tym konkretnych kwot, jakie każdy z rodziców jest obowiązany łożyć na utrzymanie dziecka, ograniczając się do wskazania, że koszt jego utrzymania leży w gestii rodziców w takim samym zakresie, a więc po połowie.
Oznacza to, że każde większe wydatki, związane na przykład z zajęciami dodatkowymi dla dziecka, kosztami jego leczenia czy wyjazdu za granicę, rodzice są zmuszeni każdorazowo ustalać pomiędzy sobą.
Warunkiem takiego właśnie ukształtowania obowiązku alimentacyjnego jest pełna zgoda rodziców na takie rozwiązanie. Jeżeli jej nie ma, wówczas sąd orzeka o alimentach, wskazując ich dokładną wysokość oraz osobę rodzica, która będzie obowiązana do ich uiszczania. Bierze przy tym pod uwagę zarówno rzeczywistą ilość czasu spędzaną przez każdego z rodziców z dzieckiem, jak i możliwości finansowe każdego z nich.
W przypadku gdy, rodzice wprawdzie występują zgodnie o ustanowienie opieki naprzemiennej, ale pomiędzy nimi występuje duża różnica majątkowa, sąd powinien wziąć to pod uwagę i zasądzić wyższe alimenty na rzecz rodzica, który znajduje się w zdecydowanie gorszej sytuacji finansowej.
Zalety opieki naprzemiennej
Rodzice często zadają sobie pytanie: czy opieka naprzemienna jest dobra dla dziecka? Zdecydowaną zaletą w takich kontaktach rodziców z dziećmi jest fakt, że oboje mogą spędzać z nimi czas. Poza tym, jest to korzystne dla rodziców, którzy zajmują się dzieckiem na zmianę.
Wady opieki naprzemiennej
Opieka naprzemienna ma jednak także swoje wady. Dziecko żyje w ciągłej zmianie – co rusz zmienia mieszkanie i otoczenie i może czuć, że nie ma swojego stałego miejsca. W obu domach mogą także panować różne zasady, co może być dezorientujące. Czasem zdarza się też, że rodzice ze sobą rywalizują, co jest męczące dla dziecka i prześcigają się w zapewnianiu mu rozrywek czy kupowaniu prezentów.