Co to jest władza rodzicielska?
Jednym z obowiązkowych elementów wyroku rozwodowego jest rozstrzygnięcie dotyczące władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi rozwodzących się małżonków.
Władza rodzicielska to prawa i obowiązki związane z wychowaniem dziecka. Dopóki dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską, powinno być posłuszne rodzicom. W istotnych sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia, powinno wysłuchać opinii i zaleceń formułowanych przez oboje rodziców.
Władza rodzicielska to prawo, ale zarazem obowiązek wykonywania pieczy nad dzieckiem oraz majątkiem dziecka, a także dokładania troski o jego odpowiedni rozwój i wychowanie, tak by przygotować dziecko do pracy dla dobra społeczeństwa.
Warto wyjaśnić jeszcze jedną kwestię: często pokutuje przeświadczenie uwarunkowane kulturowo, że matka dysponuje szerszą władzą rodzicielską wobec dziecka niż ojciec. Tymczasem władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom na takich samych zasadach. Zarówno ojciec jak i matka są zobowiązani dbać o fizyczny i duchowy rozwój dziecka, troszczyć się o jego wychowanie i utrzymanie.
Władza rodzicielska trwa aż do uzyskania przez dziecko pełnej zdolności do czynności prawnych – czyli w praktyce do uzyskania pełnoletności.
Sytuacja komplikuje się, gdy rodzice się rozwodzą, a we władzę rodzicielską ingeruje sąd.
Władza rodzicielska w wyroku rozwodowym
W wyroku rozwodowym sąd może w tej materii wydać kilka rodzajów orzeczeń. Warto pamiętać o tym, że rozstrzygnięcia tego sądu nie są ostateczne. W wypadku zmiany okoliczności można dochodzić – już w ramach odrębnego postępowania – zmiany orzeczenia dotyczącego władzy rodzicielskiej. Często tą zmianą okoliczności jest sam upływ czasu, wraz z którym dziecko dorośleje, zmieniają się jego potrzeby i zainteresowania. Sprawa toczy się wówczas nie przed sądem okręgowym, a przed sądem rejonowym sprawującym funkcję sądu opiekuńczego.
Nie można z góry powierzyć rodzicom wykonywania władzy rodzicielskiej na przemian. Każda zmiana w zakresie wykonywania tej władzy powinna następować po przeprowadzeniu stosownego postępowania sądowego.
Istotne jest także to, że co do zasady dziecko powinno mieszkać wraz z tym rodzicem, któremu pozostawiono władzę rodzicielską. Częste pytanie zadawane przez rodziców brzmi: czy zdanie mojego syna/ mojej córki na ten temat ma znaczenie? Generalna zasada głosi, że sąd w takiej sytuacji wysłucha dziecko, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, a następnie sąd powinien uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.
Przed przejściem do omówienia poszczególnych rodzajów rozstrzygnięć warto przypomnieć o bardzo istotnej zasadzie, zgodnie z którą rodzeństwo powinno wychowywać się razem. Wobec tego z reguły rozstrzygnięcia dotyczące władzy rodzicielskiej są takie same wobec wszystkich wspólnych dzieci stron.
Przed nowelizacją kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 2015 roku standardem było przyznawanie władzy rodzicielskiej na rzecz jednego z rodziców i ograniczenie władzy drugiego do możliwości decydowania o najważniejszych sprawach dziecka takich jak wybór szkoły, leczenia, zajęć dodatkowych, wyjazdu za granicę itp. Sąd w wyroku powinien dokładnie określić sytuacje, które rozumie pod pojęciem najważniejsze sprawy dziecka.
Nowelizacja wprowadziła zasadę, zgodnie z którą ograniczenie władzy rodzicielskiej drugiemu z rodziców powinno nastąpić wówczas, jeżeli tego wymaga dobro dziecka. W pierwszej kolejności sąd powinien rozważyć pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Przepisy te z początku dość opornie były wprowadzane w życie przez polskie sądy. Obecnie, po kilku latach funkcjonowania można przyznać, że ilość wyroków, w których pozostawia się władzę rodzicielską obojgu rodzicom jest wyższa, niż tych, w których władza rodzicielska jednego z rodziców została ograniczona.
Władza rodzicielska obojga rodziców – jakie warunki trzeba spełnić?
Sąd może powierzyć pełną władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeśli nabierze przekonania, że jest to zgodne z dobrem dziecka, co w praktyce oznacza, że muszą zachodzić podstawy do przyjęcia, że rodzice będą współdziałać dla dobra dziecka.
Obecnie też sądy nie podchodzą restrykcyjnie do kwestii porozumienia rodzicielskiego. Porozumienie wychowawcze, to umowa, w której rodzice określą główne zasady wykonywania władzy rodzicielskiej (na temat tego porozumienia piszę w kolejnym wpisie: Jak przygotować porozumienie wychowawcze?). Owszem, takie porozumienie jest zawsze mile widziane, ale jego brak nie uniemożliwia powierzenia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom.
Po zakończeniu postępowania rozwodowego, w braku porozumienia w istotnych sprawach dziecka możecie zwrócić się do sądu opiekuńczego o wydanie rozstrzygnięcia w tym zakresie.
Sąd opiekuńczy wydaje też orzeczenie, gdy chcecie dokonać czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Zezwolenia sądu wymaga np. odrzucenie spadku w imieniu dziecka, czy sprzedanie należącej do niego nieruchomości. Czynności te ze względu na dobro dziecka podlegają sądowej kontroli.
Zawieszenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej
W wyroku rozwodowym sąd może zawiesić lub nawet pozbawić jednego, bądź obojga rodziców władzy rodzicielskiej.
Sąd może zwiesić wykonywanie władzy rodzicielskiej w razie przemijającej przeszkody w jej sprawowaniu. Takie przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej to np. wyjazd rodzica za granicę do pracy, albo pozostawanie przez niego w śpiączce.
Sąd pozbawi rodziców lub jednego z rodziców władzy rodzicielskiej jeśli:
- władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody (odbywanie długotrwałej kary pozbawienia wolności),
- władza rodzicielska jest nadużywana (przemoc, agresja względem dziecka),
- rodzice lub rodzić w sposób rażący zaniedbuje swe obowiązki względem dziecka.
W tych przypadkach pozbawienie władzy rodzicielskiej jest obowiązkowe. Sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej w sytuacji, kiedy mimo zastosowanych przez sąd opiekuńczy środków (np. zobowiązania rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, skierowania małoletniego do placówki wsparcia dziennego, umieszczeniu małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej) dobro dziecka jest nadal zagrożone lub gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
Więcej możesz przeczytać tutaj: Ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej
Władza rodzicielska a kontakty
Na koniec warto jeszcze wspomnieć, że wykonywanie władzy rodzicielskiej i realizowanie kontaktów z dzieckiem to dwie różne sprawy. Możesz być pozbawiony władzy rodzicielskiej wobec dziecka, ale nie zwalnia Cię do z obowiązku utrzymywania kontaktów z dzieckiem, chyba że sąd opiekuńczy na mocy prawomocnego orzeczenia takiego uprawnienia Cię pozbawił.
