Wpis gościnny autorstwa mediatora Aleksandry Obuchowicz-Sawicz

W jaki sposób uniknąć długoletniego, kosztownego i stresującego procesu sądowego?

Każda osoba przygotowująca się do sprawy o rozwód, podziału majątku małżeńskiego lub innej sprawy rodzinnej (na przykład o ustalenie władzy rodzicielskiej) musi mieć świadomość, że postępowanie sądowe jest długotrwałe. Dwa czy trzy lata w oczekiwaniu na wyrok wydany przez sąd okręgowy nie jest sytuacją szczególną, nawet w przypadku stosunkowo prostych postępowań.

Czasochłonność procesów sądowych – na przykład o rozwód i separację czy w związku z prowadzeniem wspólnego gospodarstwa domowego – generuje wyższe koszty, długotrwały stres, a także przez kilka lat pozostawia Cię w „zawieszeniu” zanim sąd okręgowy ustali ostateczne zasady, na jakich masz wychowywać dziecko, korzystać ze wspólnego mieszkania czy samochodu itd.

Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest postępowanie dowodowe, które wymaga zgromadzenia odpowiednich dokumentów (np. opinii biegłych rzeczoznawców czy psychologów), a także przesłuchania świadków.

Istnieje jednak sposób na to, żeby tego typu sprawy zakończyć znacznie szybciej, a także ułożyć wzajemne relacje małżonków na zasadzie harmonii, a nie metodą siłową, jak czyni to sąd okręgowy w postępowaniu w sprawach o rozwód.

Mediacja w sprawie o rozwód – bo o niej mowa – jest alternatywną wobec sądowej metodą rozwiązywania konfliktów, także tych sądowych. Jeżeli strony dojdą do porozumienia, postępowanie sądowe kończy się zatwierdzeniem ugody bez konieczności prowadzenia postępowania dowodowego.

Co to jest mediacja? Mediacje rozwodowe – co to?

Mediacja to rozmowa dwóch (lub więcej) osób pozostających w konflikcie, prowadzona w przyjaznej atmosferze i w obecności osoby trzeciej – bezstronnego i neutralnego mediatora, pomagającego stronom wzajemnie się zrozumieć.

Możliwość przeprowadzenia mediacji pozwala na osiągnięcie porozumienia zaangażowanym w konflikt podmiotom poprzez rzeczowe podejście do problemu i otwartą dyskusję. Jej celem jest poszukiwanie takiego rozwiązania spornej kwestii, które będzie możliwe do zaakceptowania przez każdą z osób, ponieważ nie zakłada walki małżonków o zwycięstwo, ale ich współpracę. Ważne jest by każdy z uczestników postępowania mediacyjnego potrafił zrozumieć punkt widzenia strony przeciwnej i by respektował jej potrzeby. W tym właśnie zadaniu strony wspiera postać osoby mediatora.

Mediacja w sprawach rodzinnych – czy warto? Mediator sądowy rozwód

Jest to szczególnie istotne w sprawach rodzinnych, które nie kończą relacji małżonków (tak jak w procesie gospodarczym, kiedy to na koniec jedna z osób musi zapłacić drugiej za źle zrealizowaną umowę i na tym ich stosunki się kończą).

Jeżeli macie wspólne dzieci, to będziecie je wspólnie wychowywać przez lata, a potem i tak będziecie mieć ze sobą kontakt na wszystkich istotnych etapach ich życia (ślub, chrzest ich dzieci, a waszych wnuków itd.). Im szybciej nauczycie się współpracować, tym łatwiej Wam będzie sobie z tym poradzić.

Na jakich zasadach odbywają się mediacje rozwodowe?

Każde postępowanie mediacyjne, niezależnie od rodzaju konfliktu (np. w sprawach rozwodowych), oparte jest na czterech podstawowych zasadach: poufności, dobrowolności, bezstronności i neutralności.

Zasada dobrowolności oznacza, że to uczestnicy mediacji samodzielnie decydują o przystąpieniu do niej. Co więcej mogą się z niej na każdym etapie wycofać bez ponoszenia konsekwencji. Mają także prawo do zmiany mediatora. Dobrowolność dotyczy również mediatora. Może on przerwać proces mediacji, jeśli uzna, że praca mediacyjna nie zmierza do znalezienia porozumienia lub poczuje, że traci bezstronność.

Zasada poufności oznacza, że wszystko o czym rozmawia się na posiedzeniu mediacyjnym, jak również w mailach i rozmowach telefonicznych, pozostaje między uczestnikami mediacji. Mediator nie może zostać powołany na świadka w sprawie sądowej, chyba że obie strony wyrażą na to zgodę.

Możesz zatem mówić otwarcie bez obawy, że przeciwnik przerwie mediację, a następnie będzie próbował wykorzystać Twoje słowa czy deklaracje w toku sprawy sądowej, bo uczestnicy nie mogą ujawniać informacji, które wyszły w toku mediacji, ani powoływać się na podjęte ustalenia. Gdyby do tego doszło, sąd okręgowy i tak nie weźmie tego pod uwagę jako dowodu w sprawie.

Co więcej tajne pozostają także informacje udzielane mediatorowi. Uczestnicy decydują, w których kwestiach upoważnią mediatora do przekazania informacji drugiej stronie. Musisz pamiętać, że mediator to osoba zaufania publicznego, a wszystkie informacje, jakie ujrzą światło dzienne podczas mediacji, pozostają niejawne. Pomaga to rozmawiać szczerze, tak by łatwiej było dojść do porozumienia.

Zasada bezstronności oznacza, że mediator zobowiązany jest do równego traktowania obojga małżonków. Nie jest pełnomocnikiem ani rzecznikiem żadnej z osób. Nie będzie uczestników oceniał, przyznawał racji którejkolwiek ze stron, ani wydawał opinii. Nie jest sędzią. To sędzia w toku procesu ocenia Ciebie, Twoje postępowanie, nawyki, predyspozycje rodzicielskie czy możliwości zarobkowe i majątkowe, żeby zadecydować jaki wyrok ma zapaść. Mediator tego nie robi. Nie ocenia, nie poucza, nie decyduje, a jedynie dba o równowagę proceduralną i emocjonalną wszystkich uczestników. Dzięki temu każda z osób uczestniczących w konflikcie ma równą szansę na przedstawienie swojego stanowiska.

Zasada neutralności oznacza natomiast, że mediator nie podpowiada, nie narzuca ani nie sugeruje uczestnikom żadnych rozwiązań.

Kiedy można skorzystać z mediacji i w jaki sposób ją rozpocząć?

Mediacja może być prowadzona przed wniesieniem sprawy do sądu okręgowego albo już po wszczęciu postępowania – na podstawie postanowienia sądu. Każdy może więc złożyć wniosek o przeprowadzenie mediacji. W toku sprawy sądowej, może to nastąpić na każdym jej etapie. Przeprowadzenie mediacji jest całkowicie dobrowolne. To znaczy, że żadna z osób nie może zostać do tego zmuszona. W każdym wypadku warunkiem prowadzenia mediacji jest zgoda obu skonfliktowanych osób.

Musisz wiedzieć, że pozew w sprawach cywilnych, w tym w sprawach rodzinnych, obok innych warunków formalnych powinien także zawierać informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu. Jeżeli nie podjęły one takich czynności, powinien on także zawierać wyjaśnienie przyczyn takiego stanu rzeczy.

Jak wybrać osobę mediatora? Mediacje rozwodowe

Jeżeli mediacja prowadzona jest w toku postępowania sądowego, wówczas to sąd najczęściej proponuje mediatora. Oczywiście strony nie muszą skorzystać z takiej propozycji – mogą same wybrać odpowiednią ich zdaniem osobę.

Mediatorem powinna być osoba mająca odpowiednią wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach danego rodzaju. Tylko w takim wypadku bowiem można zagwarantować odpowiedni poziom i skuteczność postępowania mediacyjnego. Mediatorem może być tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzystająca w pełni z praw publicznych. Nie może być nim sędzia, chyba, że w stanie spoczynku.

W przypadku, gdy mediacja jest prowadzona poza procesem sądowym, strony mogą same zwrócić się do mediatora o przeprowadzenie mediacji tzw. umownej. Wówczas jej warunki określa odpowiednia umowa stron zawarta na piśmie. Powinna ona określać zwłaszcza przedmiot mediacji, osobę mediatora albo sposób jego wyboru. Zaznaczyć trzeba, iż umowa taka może być także zawarta przez wyrażenie przez stronę zgody na mediację, gdy druga złożyła wniosek o jej przeprowadzenie.

Jak rozpocząć mediację?

Wszczęcie postępowania mediacyjnego następuje w różnym trybie. Inaczej jest w przypadku mediacji pozasądowej, a inaczej, gdy odbywa się ona w toku postępowania sądowego.

Wszczęcie mediacji pozasądowej – mediacja w sprawach rodzinnych

Wszczęcie mediacji przez stronę następuje z chwilą kiedy mediatorowi zostanie doręczony wniosek o przeprowadzenie mediacji. Do wniosku musisz dołączyć dowód doręczenia jego odpisu drugiej stronie.

Co powinien zawierać wniosek o przeprowadzenie mediacji? Musisz w nim zawrzeć oznaczenie stron występujących w sprawie, dokładnie określić swoje żądanie oraz przytoczyć okoliczności, które je uzasadniają. Na koniec składasz swój własnoręczny podpis strony oraz wymieniasz dołączone załączniki. Jeżeli zawarłeś umowę o przeprowadzenie mediacji, musisz do wniosku dołączyć jej odpis.

Wszczęcie mediacji sądowej – wniosek o przeprowadzenie mediacji w sprawach o rozwód lub separację

W trakcie postępowania sądowego, jej wszczęcie następuje na podstawie postanowienia sądu o skierowaniu stron do mediacji. Tak jak wcześniej wspomniałem, wymaga to akceptacji osób zainteresowanych. Wydanie przez sąd okręgowy przedmiotowego orzeczenia, nie przesądza, że mediacja się odbędzie. Nie przeprowadza się jej bowiem, jeżeli jedna ze stron w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia sądu, nie wyrazi na to zgody.

Ile trwa mediacja?

Ponieważ mediacja ma charakter nieformalny, z założenia jest procesem krótszym od postępowania sądowego. Czas trwania zależny jest od ilości spotkań, zwykle, przy mediacjach rozwodowych, trwa miesiąc lub dwa. Proces ustalania terminu spotkania jest lepiej  dostosowany do możliwości czasowych uczestników, niż z góry wyznaczane terminy rozpraw.

Musisz wiedzieć, że kierując strony do mediacji, sąd wyznacza czas jej trwania na okres do trzech miesięcy. Na zgodny wniosek stron lub z innych ważnych powodów termin ten może zostać przedłużony. Warunkiem jest jednak, aby sprzyjało to ugodowemu załatwieniu sprawy. Podkreślić trzeba, że czasu trwania mediacji nie wlicza się do czasu trwania postępowania sądowego. Po upływie czasu, jaki był wyznaczony na przeprowadzenie mediacji, sąd wyznacza rozprawę. Może do tego dojść również wcześniej, jeżeli choć jedna ze stron oświadczy, że nie wyraża zgody na mediację.

W jaki sposób przeprowadza się mediację?

Po wszczęciu postępowania mediacyjnego, mediator niezwłocznie ustala termin i miejsce posiedzenia mediacyjnego. Miejscem prowadzenia mediacji jest biuro w kancelarii mediacyjnej, co jest zdecydowanie bardziej komfortowe dla stron w porównaniu do spotkania w sali sądowej czy kancelarii jednego z pełnomocników (adwokatów) stron.

Mediator jest bardziej dostępny dla stron niż sędzia, nie protokołuje każdego wypowiedzianego słowa, lecz sporządza luźne notatki, które również są objęte poufnością, a po zakończeniu mediacji niszczone. Dokumenty sporządzane z mediacji to ugoda i protokół. Tego ostatniego wymagają przepisy, a określa on jedynie strony, osobę mediatora, ilość spotkań oraz wynik mediacji.W ramach mediacji istnieje możliwość rozmowy, dyskusji, zwracania się bezpośrednio do siebie, co nie byłoby możliwe w sądzie. Przyjazna, nieformalna atmosfera w trakcie mediacji sprzyja obniżeniu poziomu stresu i sprawia, że konflikt nie eskaluje. Mediacja pomaga uczestnikom skupić się na skutecznej komunikacji między sobą, co pozwala na zachowanie relacji.

Protokół mediacyjny – mediacje rozwodowe

Po zakończeniu mediacji, z jej przebiegu sporządza się protokół. Wskazuje się w nim miejsce i czas jej przeprowadzenia, dane stron oraz wynik tego postępowania. Jest on podpisywany przez mediatora, który doręcza jego odpis stronom. Jeżeli doszło do zawarcia ugody pomiędzy stronami, zamieszcza się ją albo w samym protokole albo stanowi ona jego załącznik. Wymogiem jest, aby strony złożyły pod nią swoje podpisy. Jeżeli nie ma takiej możliwości, mediator wyraźnie stwierdza to w protokole. Powinieneś wiedzieć, że przez podpisanie ugody strony niejako automatycznie wyrażają zgodę na wystąpienie do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie.

Mediacja a postępowanie sądowe

Jak wskazałem powyżej, efektem mediacji może być zawarcie ugody. Jeśli mediacja rozpoczęła się na wniosek stron, mogą one, ale nie muszą, wnieść do sądu wniosek o zatwierdzenie ugody przez sąd i nadanie klauzuli wykonalności. Wystarczy, że wniosek złoży przynajmniej jedna ze stron postępowania mediacyjnego, wtedy sąd sprawdzi ją pod kątem zgodności z prawem, po czym ją zatwierdzi. Ma ona wtedy moc ugody sądowej, co kończy całą sprawę. Postępowanie w przedmiocie zatwierdzenia ugody sąd przeprowadza niezwłocznie po wpłynięciu wniosku w tej sprawie .

Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności. W innych przypadkach następuje to w drodze postanowienia. Ugoda zawarta przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Jeżeli doszło do jej zatwierdzenia przez nadanie jej klauzuli wykonalności, jest ona tytułem wykonawczym. Jeśli po spisaniu ugody któraś ze stron stwierdzi, że druga nie realizuje swoich zobowiązań, może ponownie rozpocząć postępowanie mediacyjne lub też, jeśli na łamane warunki sąd wcześniej nadał klauzulę wykonalności, z ugodą taką udać się bezpośrednio do komornika.

Kiedy sąd nie zatwierdzi ugody?

Sąd nie dopuści do zatwierdzenia ugody w przypadku, gdy jest ona niezgodna z prawem, zmierza do obejścia prawa, narusza zasady współżycia społecznego, jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności. Poza tymi kwestiami, w sprawach merytorycznych w ugodzie uczestnicy decydują sami. Strony mają zatem wpływ na to, jak ich sprawa zostanie rozwiązana w mediacji. Inaczej jest, gdy sąd rozstrzyga spór, gdyż wtedy istnieje duże ryzyko, że przynajmniej jedna ze stron nie będzie zadowolona z wydanego orzeczenia.

Mediacja a sprawa rozwodowa

W sprawach rodzinnych, najczęściej związanych z rozwodem lub separacją, mediacja nie jest jednoznaczna z orzeczeniem rozwodu lub separacji. Jedyną uprawnioną do tego instytucją jest sąd. Mediacja daje jednak możliwość ustalenia warunków rozwodu lub separacji, uzgodnienia rodzicielskiego planu wychowawczego oraz kwoty alimentów, podziału majątku, ustalenia wzajemnych zobowiązań lub tego, kto ponosi koszty postępowania.

W innym wypadku to sąd zadecyduje o wszystkim, a strony, chcąc lub nie, będą musiały zastosować się do jego decyzji. Mediacja może rozszerzać zakres porozumienia do kwestii, którymi nie będzie zajmował się sąd, a które są ważne dla stron, jak choćby opieka nad wspólnym zwierzęciem domowym.

Mediacje rozwodowe – strony do mediacji w sprawie o rozwód

Trzeba zaznaczyć, że nawet w przypadku, gdy postępowanie sądowe zostało zawieszone, sprawa może zostać skierowana do mediacji, jeżeli istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa. Sprawa może zostać skierowana do mediacji także w przedmiocie pojednania stron.

Skierowanie przez sąd stron do mediacji w postępowaniu rozwodowym lub separacyjnym może nastąpić na każdym etapie postępowania. Jej celem może być ugodowe załatwienie spornych kwestii dotyczących zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym rozwód lub separację.

Mediacje stosuje się nie tylko w konfliktach separacyjnych i rozwodowych, ale także po rozwodzie, czy separacji w kwestiach dotyczących:

• ustalenia zasad opieki nad dziećmi,
• ustalenia szczegółowych zasad kontaktów dzieci z rodzicem, z którym nie mieszkają pod wspólnym dachem,
• ustalenia zasad kontaktów pomiędzy dziećmi i innymi członkami rodziny, na przykład z dziadkami,
• uregulowania spraw alimentacyjnych oraz innych spraw finansowych lub majątkowych.

Mediacja jest dobrym rozwiązaniem, zwłaszcza, gdy małżonkowie mają małoletnie dzieci. Rodzice mają możliwość wspólnie zadecydować o tym, co dla ich dziecka jest najlepsze. Gdy sprawa będzie rozstrzygana na drodze sądowej, decyzję o tym, co jest najlepsze dla dziecka, będzie podejmował sędzia.

Mediacja nie zawsze kończy się zawarciem ugody, ale sama rozmowa jest ważna. Pozwala na zrozumienie własnych potrzeb i potrzeb drugiej strony, pomaga spojrzeć na drugą stronę jak na partnera rozmów, poznać motywy jej działania, ujawnić obawy. Tam, gdzie uda się porozumienie wypracować, jest to ogromna korzyść, bo nie trzeba przeprowadzać całego postępowania sądowego. Jeśli natomiast się nie uda, wtedy strony idą do sądu bogatsze o doświadczenia z mediacji i bardziej skłonne do współpracy.

Ile kosztuje mediacja?

Koszty związane z mediacją są nieporównywalnie niższe od kosztów sądowych związanych z przeprowadzeniem pełnego postępowania sądowego. Do kosztów mediacji należą:

• wynagrodzenie mediatora,
• wydatki poniesione przez mediatora w związku z przeprowadzeniem mediacji.

W postępowaniu mediacyjnym, do którego doszło na podstawie postanowienia sądu, wysokość wynagrodzenia mediatora w sporach niemajątkowych wynosi 150 zł za pierwsze posiedzenie mediacyjne, a za każde następne posiedzenie 100 zł. Jeśli postępowanie dotyczy praw majątkowych, wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu. Nie może to być mniej niż 150 zł i nie więcej niż 2.000 zł.

Jeśli chodzi o wydatki mediatora, to muszą one być udokumentowane oraz obejmują koszty:

• niezbędnych przejazdów,
• wynajmu pomieszczenia niezbędnego do przeprowadzenia posiedzenia mediacyjnego, w wysokości nieprzekraczającej 70 złotych za jedno posiedzenie,
• korespondencji, w wysokości nieprzekraczającej 30 złotych.

Mediacje rozwodowe w sprawach rodzinnych – koszty mediacji

Do kosztów mediacji dolicza się podatek VAT. Koszty mediacji, co do zasady ponoszą strony. Są one zazwyczaj ponoszone po połowie, chyba że ustalą one inny sposób rozliczeń. Musisz wiedzieć, że jeśli został złożony wniosek o zwolnienie strony od kosztów sądowych i sąd je zaakceptował, rozciąga się to również na postępowanie mediacyjne.

Niezależnie od wyniku sprawy, sąd może nałożyć na stronę obowiązek zwrotu kosztów wywołanych nieusprawiedliwioną odmową udziału w mediacji, na którą strona uprzednio wyraziła zgodę. Jeśli dojdzie do zawarcia ugody, która jest wynikiem mediacji, strona otrzyma zwrot 75% opłaty sądowej, którą zapłaciła wnosząc sprawę do sądu.

W przypadku mediacji, do której doszło poza postępowaniem sądowym, wysokość wynagrodzenia mediatora w sprawie o rozwód i zwrot jego wydatków wynikają z cennika ośrodka mediacyjnego. Strony mogą także uzgodnić je razem z mediatorem przed rozpoczęciem mediacji.

Reasumując – zawarcie ugody przed mediatorem skraca proces postępowania sądowego oraz, w zależności od etapu postępowania, na którym doszło do zawarcia ugody, pozwala odzyskać całość bądź część opłaty wpisowej.